شیر ترکیبی است از سه بخش آبی ، پنیری و شیری. مزاج همه شیرها سرد و تر است، بااین تفاوت که شیر گاو سردتر و مرطوب تر از شیر گوسفند است.در شیر گاو چربی زیاد است. شیر شتر بسیار رقیق و چربی و پنیری اش از شیر گاو کمتر است، شیر بز معتدل و شیر گوسفند پرمایه و چرب است. شیر گاو از شیر گوسفند چرب تر و پرمایه تر است.
ویژگی های یک شیر خوب: شیر خوب شیری است که رنگش بسیار سفید و قوامش معتدل باشد و قطره اش بر روی ناخن نلغزد و باقی بماند، و از حیوانی باشد که از گیاهان باارزش تغذیه کرده باشد، در شیر مزه مایل به ترشی ،تلخی، تندی یا بوی بد حس نشود. بهترین شیر برای انسان شیر مادر است. شیر هر حیوانی که مدت حاملگی اش به مدت بارداری انسان نزدیکتر باشد، مناسب تر است، مانند شیر گاو. بهترین شیر، شیر گاو جوان و چاق است که سالم بوده ، هیچ گونه بیماری نداشته و در مراتع چریده باشد. شیر بز و گوسفند بعد از شیر گاو برای تغذیه مناسب هستند. پور سینا معتقد است که شیر شتر از هر شیری با تن سازگارتر است.
خواص شیر: تن را توان می بخشد، زود هضم است. خارش تن پیران را از بین می برد. شیر بز آب بینی بیمار زکامی[۱] را بند می آورد و تندی آن را ملایم می کند. نوشیدن شیر تازه دوشیده که هنوز سرد نشده برای مغز مناسب است و مرطوب کننده آن و حافظ رطوبات اصلی بدن است و برای فراموشکاری، مالیخولیا[۲]، افسردگی ، غم و وسواس ، خفقان [۳]و زخم های عفونی ریه مفید بوده و تقویت کننده قلب ، ملین، افزایش دهنده منی و نیروی جنسی و چاق کننده است.شیر باعث ایجاد آب مروارید می شود اما اگر آن را در چشم بدوشند چشم درد را مداوا می کند. شیر تازه دوشیده بز برای سرفه و سل مناسب است. شیر عموما داروی زخمها و سل است. غرغره کردن شیر دارویی برای خفگی ها وگلو درد و تورم لوزه ها است. شیر شتر علاج برنشیت[۴] و ضعف اندامهاست. شیر اشتها آور و تشنگی آور است.اگر با شیر دوشیده حقنه[۵] کنند ، زخمهای رحم درمان می شود. زیان جماع را جبران می کند . شیر شتر داروی بواسیر بوده و استعمال موضعی آن ، تورم و زخمهای مقعد و ناحیه تناسلی را تسکین می دهد. شیر به صورت شیربرنج و فرنی موجب طولانی شدن عمر و خوش رنگی صورت می شود.
مضرات شیر : شیر برای بیماران اعصاب و به ویژه بیماریهای بلغمی، سردرد، سرگیجه ، برای کسانی که خونریزی دارند، افرادی که احساس صداهای غریب می کنند و عموماً برای کسانی که ضعف سر دارند ، نامناسب است. انواع شیر برای بیماران طحال وکبد مناسب نیست به جز شیر شتر. شیر غلیظ معمولا باعث تب می شود و شخص تب دار باید از آن پرهیز کند. مداومت در مصرف شیر باعث تولید سنگ کلیه و مثانه می شود ، برای لثه و دندان زیان آوراست و می تواند باعث بیماریهای پوستی مانند بهق و برص (لک و پیس) شود.
نکاتی درباره مصرف شیر که لازم است بدانید:
· بهترین زمان نوشیدن شیر به محض دوشیده شدن آن است.
· در خوردن شیر لازم است چند نکته رعایت شود:
۱-به مقدار معتدل خورده شود،
۲-در برخی اوقات( و نه به طور دایم) مصرف شود ،
۳-با مصلحات آن مصرف شود.
ü مصلح شیر در گرم مزاجان، شکر و در سرد مزاجان، عسل است که مانع انجماد و بسته شدن شیر در معده می شود. عسل به هضم شیر کمک می کند.
· مناسب ترین فصل نوشیدن شیر در جوانان، بهار و در پیران، تابستان است.
· از مصرف شیر حیوانی که بچه آن تازه مرده یا سقط شده و یا بسیار لاغر و مریض و یا حامله و تازه زاییده است، خودداری کنید.
· شیر نجوشیده نفخ آور است.
· پورسینا در کتاب قانون خود می نویسد: “برای بدن انسان هیچ چیز بدتر از شیر فاسد نیست.”
· از مصرف همزمان شیر و چیزهای شور وترش و یا گوشت، تخم مرغ، ماهی، ترب،پیاز،میوه های تازه و سبزیجات خودداری کنید.
· پس از نوشیدن شیر از خوردن و خوابیدن پرهیز کنید تا شیر فاسد نشود.
· مصرف شیر به تنهایی در حالت گرسنگی زیاد یا بلافاصله پس از ورزش صحیح نیست.
· همه افراد به مصرف ۲ تا ۳ لیوان شیر در روز احتیاج ندارند، زیرا برخی معده ها توان هضم کامل شیر را ندارد و این امر باعث افزایش رطوبات غیر ضروری در بدن می شود.
روش صحیح جوشاندن شیر: به اندازه یک چهارم شیر، آب اضافه کرده و در حرارت ملایم بجوشانید تا آب افزوده شده، تبخیر شود.
منابع:
۱- قانون فی الطب؛ اثر پور سینا
۲-کتاب مروری بر کلیات طب سنتی ایران؛ نوشته دکتر محسن ناصری، دکتر حسین رضایی زاده، دکتر رسول چوپانی و دکتر مجید انوشیروانی
۳-کتاب حفظ الصحه ناصری؛ نوشته محمد کاظم گیلانی؛ تصحیح و تحقیق دکتر رسول چوپانی
۴- کتاب قانونچه فی الطب؛ نوشته محمد بن محمود چغمینی خوارزمی؛ تصحیح و ترجمه اسماعیل ناظم
[۱]– زکام (خبطه) : فرود آمدن فضول(مواد زاید) دماغ(مغز) از دوبطن مقدم دماغ به سوی منخرین(سوراخ های بینی) را گویند.
[۲] -مالیخولیا: از دیدگاه طب سنتی نوعی بیماری مغزی که به دلیل تغییر در کیفیت مزاج مغز ایجاد می شود و فرد را دچار توهم ، بدگمانی، ترس، غم و غیره می کند.
[۳] -خفقان: نوعی پریدن و تپش غیر عادی قلب
[۴] -برنشیت: به التهاب نایزه ها در شش گفته می شود که در بیشتر موارد علت آن ویروسی است و از جمله علایم آن انسدادنسبی راه تنفسی، ترشح خلط و سرفه است.
[۵] – حقنه: فرو بردن ، فرستادن مایعات از طریق مقعد برای پاک سازی روده